Ondanks wettelijke bescherming is de schending van zeegraven vrijwel niet te voorkomen door gebrek aan effectief toezicht.
Dat zegt buitengewoon hoogleraar maritieme archeologie André van Holk van Rijksuniversiteit Groningen. Niet alleen in de Javazee, maar ook op de Noordzee en de Waddenzee zijn scheepswrakken niet veilig voor wrakduikers, die op zoek naar interessante voorwerpen regelmatig oorlogsgraven schenden.
Oorlogsgraf
Verdragen beschermen de wrakken, in theorie althans. De geplunderde Britse duikboot E5 die ten noorden van Schiermonnikoog ligt is volgens internationaal recht een oorlogsgraf.
Ook heeft Nederland het Unesco-verdrag voor cultureel erfgoed geratificeerd en is twee jaar geleden de Erfgoedwet aangescherpt. Wie een voorwerp uit een scheepswrak haalt kan daarvoor een boete krijgen. Ook kunnen spullen in beslag worden genomen.
In de praktijk loopt het niet zo’n vaart, zegt Van Holk. ,,Het toezicht is heel moeilijk. Je zou een soort waterpolitie moeten hebben die overal patrouilleert. Dat is onmogelijk. Ik zoek de oplossing in een andere richting. Werk samen met wrakduikers die van goede wil zijn. Beheer de wrakken samen en doe samen onderzoek.’’
Omslag
Hoewel een proef met zo’n samenwerking tussen duikers en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed moeizaam verloopt, is er volgens Van Holk een omslag gaande. ,,Een deel van de amateurduikers plundert nog steeds, maar een ander deel wil graag samenwerken met wetenschappers. En dat is goed, want zonder hen red je het niet. Verdeel het kustgebied in onderwaterregio’s en zet daar een professional en een paar duikers op die het onderzoek coördineren.’’
Wat dat betreft kan Nederland volgens hem een voorbeeld nemen aan Frankrijk. ,,In Marseille is een groot maritiem onderzoeksinstituut met een eigen schip en tien duikers. In Nederland is er gebrek aan experts op dit gebied. Jammer, want door ter plekke onderzoek te doen, krijg je ook een soort controle. Maar ja, mijn eigen leerstoel wordt ook opgeheven. Ik vraag me al lang af waarom ons land zo slonzig omgaat met het maritieme erfgoed. Misschien zijn we te pragmatisch, er moet gewoon geld verdiend worden.’’
De vorige minister van Onderwijs, Jet Bussemaker, heeft eind vorig jaar toegezegd dat de Tweede Kamer dit voorjaar een notitie krijgt waarin het kabinet ontvouwt hoe het om wil gaan met het erfgoed onder en boven water.
Ze heeft moeite met de handelwijze van sommige duikers, erkende ze destijds. ,,Datgene wat onder water ligt, kan niet zomaar door iedereen mee worden genomen om leuk thuis tentoon te stellen.’’